ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿੱਚ ਦੁਸ਼ਹਿਰਾ
ਡਾ ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
ਦੁਸ਼ਹਿਰਾ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ, ਜੋ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸੱਚ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਨੌ ਰਾਤਾਂ ਦੇ ਨਵਰਾਤਰੀ ਉਤਸਵ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਵਣ, ਕੁੰਭਕਰਨ ਅਤੇ ਮੇਘਨਾਥ ਦੇ ਦਾਹ-ਵਧਾ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੱਚ ਅਤੇ ਨੇਕੀ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਦੁਸ਼ਹਿਰੇ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਸੱਚ ਦੇ ਅਸਲ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਰਾਵਣ ਦੀ ਨਾਸੀ ਹੋਣ ਨਾਲ ਇਹ ਸੰਦੇਸ਼ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੁਰਾਈ, ਚਾਹੇ ਕਿੰਨੀ ਵੀ ਵੱਡੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਨਾਮਾਤਰ ਹੀ ਟਿਕ ਸਕਦੀ ਹੈ।ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਭਰੋਸਾ ਦਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਰਾਮ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਅਧਰਮ ਵਿਰੁੱਧ ਅਡੋਲ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।ਦੁਸ਼ਹਿਰਾ ਸਿਰਫ ਧਾਰਮਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦੇ ਅੰਗ ਵਜੋਂ ਵੀ ਮਹਾਨਤਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਲੋਕ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨੇਕੀ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਮੇਲੇ ਦੀ ਰੌਣਕ ਦੁਸ਼ਹਿਰੇ ਦੇ ਦਿਨ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਮੇਲੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਮੇਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਪ, ਪ੍ਰੇਮ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਰੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਰੰਗ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।ਮੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰਾਮਲੀਲਾ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਧਰਮ ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਰਾਮ ਤੇ ਰਾਵਣ ਦੀ ਕਥਾਵਾਂ ਦਾ ਰੰਗਮੰਚੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਆਤਮਿਕਤਾ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਵੱਡੇ ਪੰਡਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਵਣ, ਕੁੰਭਕਰਨ ਅਤੇ ਮੇਘਨਾਥ ਦੇ ਪੁਤਲੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਸਮੇਂ ਅੱਗ ਨਾਲ ਦਾਹ ਕਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਅੱਗ ਦੇ ਸੁੰਦਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹਰ ਹਿਰਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਖਿਲੌਣੇ, ਝੂਲੇ, ਮਿਠਾਈਆਂ ਅਤੇ ਚਟਪਟੇ ਖਾਣੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਸੁਹੱਪਣਤਾ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ।ਲੋਕ ਗੀਤ, ਨਚ-ਗਾਣੇ ਅਤੇ ਲੋਕ ਧੁਨੀਆਂ ਮੇਲੇ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ੀ, ਮਿਲਾਪ ਅਤੇ ਸਾਂਝ ਦੇ ਰੰਗਾਂ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਦੁਸ਼ਹਿਰਾ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਅਹੰਕਾਰ, ਕਾਮ, ਕ੍ਰੋਧ ਅਤੇ ਲਾਲਚ ਵਰਗੀਆਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਦਾ ਅੰਤ ਕਰਨਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਰਾਵਣ ਦੇ ਕੁੰਭਕਰਨੀ ਹਾਸਲ ਤਾਕਤਾਂ ਦਾ ਨਾਸ ਹੋਇਆ, ਓਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਅੰਦਰਲੀਆਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਜਲਾ ਕੇ ਸੁੱਚੇ ਮਨ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਮੇਲੇ ਦੀਆਂ ਰੌਣਕਾਂ ਸਮਾਜਕ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਸਾਂਝ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਅਹੰਕਾਰ, ਕ੍ਰੋਧ ਅਤੇ ਅਧਰਮ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਹਾਰਦਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਨੇਕੀ, ਸੱਚਾਈ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੀ ਕਦਰ ਅਬਾਦ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।ਮਹਾਨਤਾ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕਤਾ ਦੁਸ਼ਹਿਰੇ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਸਿਰਫ ਧਾਰਮਿਕ ਪੱਖੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੈ।ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਰਾਮ ਦੇ ਜੀਵਨ-ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਹੈ—ਸਬਰ, ਧੀਰਜ, ਇਨਸਾਫ ਅਤੇ ਸੱਚਾਈ।ਇਹ ਹਿੰਮਤ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਭਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਮਨੁੱਖ ਅਡੋਲ ਹੋ ਕੇ ਨੇਕੀ ਦਾ ਸਾਥ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਦੇ ਨਾ ਕਦੇ ਉਸ ਦੀ ਜਿੱਤ ਯਕੀਨੀ ਹੈ।ਦੁਸ਼ਹਿਰਾ ਸਾਂਝੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਇਕ ਸੁੰਦਰ ਰੂਪ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਨਾਲ ਖੁਸ਼ੀ ਮਨਾ ਕੇ ਏਕਤਾ ਦੀ ਝਲਕ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ।ਮੇਲੇ ਦੀ ਰੌਣਕ ਜਦੋਂ ਦੁਸ਼ਹਿਰੇ ਦਾ ਮੇਲਾ ਸਜਦਾ ਹੈ, ਸਾਰਾ ਮਾਹੌਲ ਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਚਮਕ ਉਠਦਾ ਹੈ।ਰੰਗ ਬਿਰੰਗੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨਾਲ ਸਜੇ ਪੰਡਾਲ, ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਬਜਦੀ ਲੋਕਧੁਨੀਆਂ ਅਤੇ ਰਾਮਲੀਲਾ ਦੇ ਰੰਗਮੰਚੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਆਤਮਿਕ ਉੱਚਾਈ ’ਤੇ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਖਿਲੌਣਿਆਂ, ਝੂਲਿਆਂ ਅਤੇ ਮਿਠਾਈਆਂ ਨਾਲ ਚਾਰ ਚੰਦ ਲਗਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
ਸਭ ਤੋਂ ਸੋਹਣਾ ਪਲ ਉਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਅੰਧਕਾਰ ਵਿੱਚ ਰਾਵਣ, ਕੁੰਭਕਰਨ ਅਤੇ ਮੇਘਨਾਥ ਦੇ ਪੁਤਲੇ ਜਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤੇ ਅੱਗ ਦੇ ਸ਼ੋਲਿਆਂ ਨਾਲ ਨੀਲਾ ਅਸਮਾਨ ਰੌਸ਼ਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਜ਼ਾਰਾ ਜਿਵੇਂ ਸਾਡੇ ਮਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬੈਠੀਆਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਾੜ ਕੇ ਖਤਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਦੁਸ਼ਹਿਰਾ ਕੇਵਲ ਇਕ ਤਿਉਹਾਰ ਨਹੀਂ, ਇਕ ਪ੍ਰੇਰਕ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਹੌਸਲੇ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਅਤੇ ਸੱਚ ਦਾ ਸਾਥ ਨਾ ਛੱਡਣ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਮੇਲੇ ਦੀਆਂ ਚਮਕਦਾਰ ਰੌਸ਼ਨੀਆਂ, ਮਿਲਾਪ ਦੇ ਪਲ ਅਤੇ ਸਾਂਝੀ ਪਿਆਰ ਦੀ ਮਾਹੌਲ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
-
ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ, ਲੇਖਕ
....
61 417271147
Disclaimer : The opinions expressed within this article are the personal opinions of the writer/author. The facts and opinions appearing in the article do not reflect the views of Babushahi.com or Tirchhi Nazar Media. Babushahi.com or Tirchhi Nazar Media does not assume any responsibility or liability for the same.