ਦੁੱਧ ਪੀਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪੇਟ ਚ ਦਰਦ? ਤਾਂ ਹੋ ਜਾਓ 'ਅਲਰਟ', ਹੋ ਸਕਦੇ ਹੋ ਇਸ 'ਬਿਮਾਰੀ' ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ!
ਬਾਬੂਸ਼ਾਹੀ ਬਿਊਰੋ
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, 5 ਨਵੰਬਰ, 2025 : ਕੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵੀ ਦੁੱਧ, ਦਹੀਂ, ਪਨੀਰ ਜਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਡੇਅਰੀ ਉਤਪਾਦ (dairy product) ਖਾਣ ਤੋਂ ਕੁਝ ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਪੇਟ ਫੁੱਲਣ (bloating), ਗੈਸ (gas) ਜਾਂ ਦਸਤ (diarrhoea) ਵਰਗੀਆਂ ਪਾਚਨ ਸਬੰਧੀ (digestive) ਦਿੱਕਤਾਂ ਹੋਣ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ? ਜੇਕਰ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਇਕੱਲੇ ਨਹੀਂ ਹੋ। ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਆਬਾਦੀ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ 'ਲੈਕਟੋਜ਼ ਇਨਟੌਲਰੈਂਸ' (Lactose Intolerance) ਯਾਨੀ ਲੈਕਟੋਜ਼ ਅਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਕੀ ਹੈ ਇਹ 'ਲੈਕਟੋਜ਼ ਇਨਟੌਲਰੈਂਸ' (Lactose Intolerance)?
1. ਲੈਕਟੋਜ਼ ਕੀ ਹੈ: ਲੈਕਟੋਜ਼ (Lactose) ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸ਼ੂਗਰ (sugar) ਹੈ, ਜੋ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਦੁੱਧ (ਜਿਵੇਂ ਗਾਂ, ਮੱਝ, ਬੱਕਰੀ) ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਣੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
2. ਲੈਕਟੇਜ਼ ਐਨਜ਼ਾਈਮ: ਸਾਡੀ ਛੋਟੀ ਅੰਤੜੀ (small intestine) ਵਿੱਚ 'ਲੈਕਟੇਜ਼' (Lactase) ਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਐਨਜ਼ਾਈਮ (enzyme) ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਕੰਮ ਦੁੱਧ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਇਸੇ ਲੈਕਟੋਜ਼ (Lactose) ਨੂੰ ਤੋੜਨਾ ਅਤੇ ਪਚਾਉਣਾ (digest) ਹੈ।
3. ਸਮੱਸਿਆ ਕਦੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ: 'Lactose Intolerance' ਉਦੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਛੋਟੀ ਅੰਤੜੀ (small intestine) ਲੋੜੀਂਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਲੈਕਟੇਜ਼ ਐਨਜ਼ਾਈਮ (Lactase enzyme) ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾਉਂਦੀ। (ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਏਸ਼ੀਆਈ, ਅਫਰੀਕੀ, ਮੈਕਸੀਕਨ ਅਤੇ ਮੂਲ ਅਮਰੀਕੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਹੈ)।
ਲੈਕਟੋਜ਼ ਇਨਟੌਲਰੈਂਸ (Lactose Intolerance) ਦੇ 7 ਆਮ ਲੱਛਣ (Symptoms)
ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਲੈਕਟੋਜ਼ ਅਸਹਿਣਸ਼ੀਲ ਹੋ, ਤਾਂ ਡੇਅਰੀ ਉਤਪਾਦ (dairy product) ਖਾਣ ਦੇ ਕੁਝ ਹੀ ਮਿੰਟਾਂ ਜਾਂ ਘੰਟਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇਹ ਲੱਛਣ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ:
1. ਪੇਟ ਫੁੱਲਣਾ ਜਾਂ ਗੈਸ ਬਣਨਾ (Bloating or Gas)
2. ਵਾਰ-ਵਾਰ ਡਕਾਰ ਆਉਣਾ
3. ਪੇਟ ਵਿੱਚ ਦਰਦ ਜਾਂ ਮਰੋੜ (Abdominal pain)
4. ਦਸਤ (Diarrhoea) ਜਾਂ ਕਬਜ਼ (Constipation)
5. ਥਕਾਵਟ (Fatigue) ਅਤੇ ਸਿਰ ਦਰਦ (Headache)
6. ਜੋੜਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਦ (Joint pain)
7. ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ
(ਨੋਟ: ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦਸਤ (diarrhoea), ਕਬਜ਼ (constipation), ਮਲ ਵਿੱਚ ਖੂਨ (blood in stool) ਜਾਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਭਾਰ ਘਟਣ (weight loss) ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਰਹੇ, ਤਾਂ ਤੁਰੰਤ ਗੈਸਟ੍ਰੋਐਂਟਰੌਲੋਜਿਸਟ (gastroenterologist) ਨੂੰ ਮਿਲੋ।)
ਧਿਆਨ ਦਿਓ! ਇਹ 'ਫੂਡ ਐਲਰਜੀ' (Food Allergy) ਨਹੀਂ ਹੈ, ਉਹ ਜਾਨਲੇਵਾ ਹੈ!
ਅਕਸਰ ਲੋਕ Lactose Intolerance ਨੂੰ 'ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਐਲਰਜੀ' (Milk Allergy) ਸਮਝ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਦੋਵੇਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਐਲਰਜੀ (allergy) ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਗੰਭੀਰ (serious) ਤੇ ਜਾਨਲੇਵਾ (life-threatening) ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
1. ਇਨਟੌਲਰੈਂਸ (ਪਾਚਨ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ): ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਪਾਚਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ (digestive system) ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
2. ਐਲਰਜੀ (ਇਮਿਊਨ ਸਿਸਟਮ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ): ਇਸ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡਾ ਇਮਿਊਨ ਸਿਸਟਮ (immune system) ਦੁੱਧ ਦੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ (protein) 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਲੱਛਣ ਤੁਰੰਤ ਦਿਸਦੇ ਹਨ:
2.1 ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ, ਚਿਹਰੇ, ਗਲੇ ਜਾਂ ਜੀਭ ਦਾ ਅਚਾਨਕ ਸੁੱਜ (Swelling) ਜਾਣਾ।
2.2 ਖਾਰਸ਼ ਅਤੇ ਛਾਲੇ ਹੋਣਾ।
2.3 ਸਾਹ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਜਾਂ ਗਲੇ ਦਾ ਜਕੜ ਜਾਣਾ।
2.4 ਚਮੜੀ ਦਾ ਨੀਲਾ ਪੈਣਾ।
2.5 ਚੱਕਰ ਆਉਣਾ ਜਾਂ ਬੇਹੋਸ਼ੀ।
(ਅਜਿਹੇ ਲੱਛਣ ਦਿਸਣ 'ਤੇ ਤੁਰੰਤ ਹਸਪਤਾਲ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਮੌਤ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।)
ਕੀ ਹੈ ਇਸਦਾ ਇਲਾਜ? (What is the solution?)
1. ਕੋਈ ਪੱਕਾ ਇਲਾਜ ਨਹੀਂ: ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ, Lactose Intolerance ਦਾ ਕੋਈ ਪੱਕਾ ਇਲਾਜ (permanent cure) ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਦਵਾਈ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੋ ਤੁਹਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਵੱਧ ਲੈਕਟੇਜ਼ ਐਨਜ਼ਾਈਮ (Lactase enzyme) ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੋਵੇ।
2. ਲੱਛਣਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਰੋਕੀਏ:
3. ਬਚਾਅ: ਸਭ ਤੋਂ ਆਸਾਨ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਲੈਕਟੋਜ਼ (Lactose) ਵਾਲੇ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ (ਡੇਅਰੀ ਉਤਪਾਦ) ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਖਾਣਾ।
3.1 ਲੈਕਟੇਜ਼ ਸਪਲੀਮੈਂਟਸ: ਤੁਸੀਂ ਡੇਅਰੀ ਉਤਪਾਦ (dairy product) ਖਾਣ ਤੋਂ ਠੀਕ ਪਹਿਲਾਂ ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਸਲਾਹ 'ਤੇ 'Lactase supplements' (ਲੈਕਟੇਜ਼ ਸਪਲੀਮੈਂਟਸ) ਜਾਂ ਗੋਲੀਆਂ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹੋ।
3.2 ਲੈਕਟੋਜ਼-ਫ੍ਰੀ ਉਤਪਾਦ: ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ 'Lactose-free milk' (ਲੈਕਟੋਜ਼-ਫ੍ਰੀ ਦੁੱਧ) ਅਤੇ ਹੋਰ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰੋ (ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲੈਕਟੇਜ਼ ਐਨਜ਼ਾਈਮ (Lactase enzyme) ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ)।
3.3 ਦਹੀਂ/ਹਾਰਡ ਚੀਜ਼: ਹਾਰਡ ਚੀਜ਼ (Hard cheese) ਅਤੇ ਦਹੀਂ (Yogurt) ਵਿੱਚ ਲੈਕਟੋਜ਼ (Lactose) ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਕਈ ਲੋਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪਚਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
ਲੈਕਟੋਜ਼ (Lactose) ਕਿਹੜੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ 'ਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ? (Hidden Lactose)
ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਦੁੱਧ, ਦਹੀਂ, ਮੱਖਣ, ਪਨੀਰ ਜਾਂ ਆਈਸਕ੍ਰੀਮ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਸਗੋਂ ਕਈ ਪ੍ਰੋਸੈਸਡ ਫੂਡ (processed foods) ਵਿੱਚ ਵੀ ਛੁਪਿਆ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ:
1. ਬ੍ਰੈੱਡ (Breads)
2. ਕੇਕ (Cakes), ਬਿਸਕੁਟ (Biscuits) ਅਤੇ ਪੇਸਟਰੀ (Pastries)
3. ਅਨਾਜ (Cereals)
4. ਸੌਸ (Sauces) ਅਤੇ ਸਲਾਦ ਡਰੈਸਿੰਗ (Salad dressings)
5. ਮਿਲਕ ਸ਼ੇਕ (Milkshakes) ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਸ਼ੇਕ (Protein shakes)
(ਇੱਕ ਖਾਸ ਕਾਰਨ: ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ Lactose Intolerance ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਨ 'Celiac disease' (ਸੀਲੀਏਕ ਰੋਗ) ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਛੋਟੀ ਅੰਤੜੀ (small intestine) ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।)