ਪ੍ਰੈਸ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਸ: "ਜਦੋਂ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਾ ਸੀ..."

ਪ੍ਰੈਸ ਦੀ ਚੁੱਪ, ਰੀਲਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਰ: ਲੋਕਤੰਤਰ ਦਾ ਚੌਥਾ ਥੰਮ੍ਹ ਇੱਕ ਟ੍ਰੈਂਡਿੰਗ ਟੈਗ ਬਣ ਗਿਆ।

ਪ੍ਰੈਸ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਸ ਹੁਣ ਇੱਕ ਰਸਮੀ ਰਸਮ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਥਾਂ ਹੁਣ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਪ੍ਰਭਾਵਕਾਂ ਨੇ ਲੈ ਲਈ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਰੀਲਾਂ ਨੇ ਸੱਚਾਈ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈ ਲਈ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈ ਲਈ ਹੈ। ਲੋਕਤੰਤਰ ਦਾ ਚੌਥਾ ਥੰਮ੍ਹ ਹੁਣ ਬ੍ਰਾਂਡ ਡੀਲਾਂ ਅਤੇ ਟ੍ਰੈਂਡਿੰਗ ਟੈਗਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਆਚ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣਾ ਹੁਣ ਇੱਕ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਚੁੱਪ ਰਹਿਣਾ 'ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸਮੱਗਰੀ' ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਸਾਨੂੰ ਨੇੜਲੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ #ThrowbackToJournalism ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਵਧਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਜਦੋਂ ਪ੍ਰੈਸ ਬੋਲਦੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਕੰਬ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ।

– ਪ੍ਰਿਯੰਕਾ ਸੌਰਭ

ਹਰ ਸਾਲ 3 ਮਈ ਨੂੰ, ਜਦੋਂ 'ਪ੍ਰੈਸ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਸ' ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਡੂੰਘੀ ਚੁੱਪ ਇਹ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਅਜੇ ਵੀ ਸੱਚਮੁੱਚ ਆਜ਼ਾਦ ਹੈ? ਕੀ ਇਹ ਦਿਨ ਅਜੇ ਵੀ ਉਸ ਨਿਡਰਤਾ, ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਅਤੇ ਸੱਚਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਕਦੇ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ? ਜਾਂ ਕੀ ਇਹ ਦਿਨ ਹੁਣ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਰਸਮੀ ਰਸਮ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ - ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੱਕ ਮਰ ਚੁੱਕੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ?

ਜਿਸ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਸੱਤਾ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਸੀ, ਅੱਜ ਉਹੀ ਸੱਤਾ ਦੀ ਗੋਦ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈ। ਕਲਮ ਹੁਣ ਤੇਜ਼ ਨਹੀਂ ਰਹੀ, ਇਹ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਪਾਂਸਰਸ਼ਿਪਾਂ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਚਮਕਣ ਲੱਗ ਪਈ ਹੈ। ਸੰਪਾਦਕੀ ਨੀਤੀ ਹੁਣ ਮੁੱਲ-ਅਧਾਰਿਤ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਬਾਜ਼ਾਰ-ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਨਿਊਜ਼ ਚੈਨਲਾਂ 'ਤੇ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਰੌਲਾ, ਬਹਿਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਰੌਲਾ ਅਤੇ ਸੱਚਾਈ ਦੀ ਬਜਾਏ ਲਿਖਤਾਂ ਹਨ।

ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ - ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਪ੍ਰਭਾਵਕ। ਇਹ ਉਹ ਲੋਕ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਕੋਈ ਰਸਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਕੈਮਰੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਣ ਦੀ ਕਲਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੱਚਾਈ ਦੀ ਬਜਾਏ ਛਾਂਟੀ ਅਤੇ ਖੋਜ ਦੀ ਬਜਾਏ ਰੀਲ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ, ਹਰ ਮੁੱਦਾ ਇੱਕ 'ਸਮੱਗਰੀ ਵਿਚਾਰ' ਹੁੰਦਾ ਹੈ - ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਕੁੜੀ 'ਤੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰ।

ਅੱਜ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਕਾਂ ਨੇ ਉਹ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ ਜੋ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਫਰਕ ਸਿਰਫ਼ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਕਿਸੇ ਖ਼ਬਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰੇਗਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਕ ਸਿਰਫ਼ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਗਲਤ ਸਾਬਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਜਵਾਬਦੇਹ ਹੈ; ਪ੍ਰਭਾਵਕ ਸਿਰਫ਼ ਵਿਯੂਜ਼ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ—ਚਾਹੇ ਉਸਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਆਧਾਰ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਨਾ।

ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਜਨਤਾ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਦੀ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੀ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਦਾ ਇਨਾਮ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਜੇਕਰ ਪ੍ਰਭਾਵਕ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਰੀਲ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਬ੍ਰਾਂਡ ਡੀਲ ਅਤੇ ਫਾਲੋਅਰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਪੱਤਰਕਾਰ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਗੱਦਾਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਪ੍ਰਭਾਵਕ ਹੱਸਦੇ ਹੋਏ ਇਹੀ ਗੱਲ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ 'ਦਲੇਰ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਦਰਅਸਲ, ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਅਜਿਹੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਹਾਂ ਜਿੱਥੇ ਜਨਤਾ ਨੇ ਵੀ ਸੱਚ ਸੁਣਨ ਦੀ ਆਦਤ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਲੋਕ ਤੱਥ ਨਹੀਂ, ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਉਹ ਮਨੋਰੰਜਨ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣ ਨਾਲ ਉਦਾਸੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਚੁਟਕਲੇ ਰਾਹਤ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਲਈ ਪ੍ਰੈਸ ਦੀ ਚੁੱਪ ਸਾਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ, ਸਗੋਂ ਰੀਲਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਰ ਸਾਨੂੰ ਰਾਹਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਕਲਪਨਾ ਕਰੋ, ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, 3 ਮਈ ਨੂੰ, ਅਸੀਂ 'ਪ੍ਰੈਸ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਸ' ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ 'ਪ੍ਰਭਾਵਕ ਦਿਵਸ' ਮਨਾਵਾਂਗੇ। ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਜਾਵੇਗਾ, "ਪੁੱਤਰ, ਤੂੰ ਵੱਡਾ ਹੋ ਕੇ ਕੀ ਬਣੇਂਗਾ?" ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਜਵਾਬ ਮਿਲੇਗਾ- "ਮੈਂ ਵੀਡੀਓ ਬਣਾ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਬਦਲ ਦਿਆਂਗਾ।" ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ 'ਤੇ ਟ੍ਰੈਂਡਿੰਗ ਰੀਲਰਾਂ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜੋ ਦਿਖਾਉਣਗੇ ਕਿ ਲੋਕਤੰਤਰ 'ਤੇ ਰੀਲ ਕਿਵੇਂ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਤੇ ਪ੍ਰੈਸ? ਇਹ ਜ਼ਰੂਰ ਕਿਸੇ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਹੋਵੇਗਾ - ਭੁੱਲੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਵਾਂਗ।

ਇਹ ਇੱਕ ਹਾਸੋਹੀਣੀ ਹਕੀਕਤ ਹੈ, ਪਰ ਓਨੀ ਹੀ ਸੱਚ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੀ ਆਤਮਾ ਇਸਦੀ ਆਜ਼ਾਦ ਪ੍ਰੈਸ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਉਹ ਆਤਮਾ ਹੁਣ ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ ਫਾਲੋਅਰਜ਼ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਗੁਆਚ ਗਈ ਹੈ, ਤਾਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਵੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ ਬਾਇਓ ਵਾਂਗ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗ ਪਵੇਗੀ।

ਇਸ ਗਿਰਾਵਟ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਕਵੀਆਂ, ਲੇਖਕਾਂ, ਚਿੰਤਕਾਂ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਲੋਕਤੰਤਰ ਸਿਰਫ਼ ਚੋਣਾਂ ਰਾਹੀਂ ਨਹੀਂ ਚੱਲਦਾ, ਇਹ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਅਤੇ ਸੱਚਾਈ ਦੀ ਖੋਜ ਰਾਹੀਂ ਚੱਲਦਾ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਵਾਲ ਕਰੇ, ਸੱਚ ਬੋਲੇ, ਅਤੇ ਸੱਤਾ ਅੱਗੇ ਨਾ ਝੁਕੇ।

ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਹ ਦਿਨ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਇੱਕ ਰੁਝਾਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਾਂਗੇ - #ThrowbackToJournalism, ਅਤੇ ਉਸ ਦਿਨ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਾਇਰਲ ਰੀਲ ਹੋਵੇਗੀ: "ਜਦੋਂ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਾ ਸੀ..."

,

– ਪ੍ਰਿਯੰਕਾ ਸੌਰਭ

ਸੁਤੰਤਰ ਪੱਤਰਕਾਰ, ਕਵੀ ਅਤੇ ਵਿਅੰਗਕਾਰ

-ਪ੍ਰਿਯੰਕਾ ਸੌਰਭ

ਰਾਜਨੀਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਵਿਦਵਾਨ,

ਕਵੀ, ਸੁਤੰਤਰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਅਤੇ ਕਾਲਮਨਵੀਸ,