ਸਵੇਰੇ ਉੱਠਦਿਆਂ ਹੀ ਦੇਖਦੇ ਹੋ ਫੋਨ ਤਾਂ ਹੋ ਜਾਓ ਸਾਵਧਾਨ! ਦਿਮਾਗ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਇਹ 5 ਗੰਭੀਰ ਨੁਕਸਾਨ
Babushahi Bureau
ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, 11 ਅਕਤੂਬਰ, 2025: ਅੱਜ ਦੇ ਡਿਜੀਟਲ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ, ਸਵੇਰੇ ਅਲਾਰਮ ਬੰਦ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਫੋਨ ਚੁੱਕਣਾ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਜਾਂ ਮੇਲਜ਼ ਚੈੱਕ ਕਰਨਾ ਸਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਦਤ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਇਹ ਆਦਤ ਭਾਵੇਂ ਸਾਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਦਾ ਇੱਕ ਆਸਾਨ ਤਰੀਕਾ ਲੱਗਦੀ ਹੋਵੇ, ਪਰ ਸਿਹਤ ਮਾਹਿਰ ਇਸ ਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ (Mental Health) ਲਈ ਇੱਕ ਹੌਲੀ ਜ਼ਹਿਰ ਮੰਨ ਰਹੇ ਹਨ। ਦਿਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਫੋਨ ਦੀ ਸਕਰੀਨ 'ਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸੂਚਨਾਵਾਂ ਸਾਨੂੰ ਸਵੇਰੇ-ਸਵੇਰੇ ਹੀ ਤਣਾਅ ਅਤੇ ਚਿੰਤਾ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਧੱਕ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਬੁਰੀ ਆਦਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਸਾਡੇ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਨੂੰ ਵੀ ਬਦਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਵੇਰ ਦਾ ਸਮਾਂ ਉਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸਾਡਾ ਦਿਮਾਗ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕੀਮਤੀ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਫੋਨ 'ਤੇ ਬਰਬਾਦ ਕਰਨ ਨਾਲ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਾਡੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ (productivity) ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਦਤ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸਾਡੇ ਦਿਨ ਦੀ ਪੂਰੀ ਲੈਅ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਫਸਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਦੇ ਵੀ ਬੇਚੈਨ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਲੱਗਦੇ ਹਾਂ।
ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਵੇਰੇ ਉੱਠਦਿਆਂ ਹੀ ਫੋਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ 'ਡੋਪਾਮਾਈਨ' (Dopamine) ਨਾਮਕ ਰਸਾਇਣ ਦਾ ਅਸੰਤੁਲਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਤਾਂ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਚਿੜਚਿੜਾ ਅਤੇ ਬੇਸਬਰਾ ਬਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਇਹ ਸਮਝਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਲੱਗਣ ਵਾਲੀ ਆਦਤ ਸਾਡੀ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ 'ਤੇ ਕਿੰਨਾ ਡੂੰਘਾ ਅਤੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਸਵੇਰੇ ਫੋਨ ਚਲਾਉਣ ਨਾਲ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ 'ਤੇ ਹੋਣ ਵਾਲੇ 4 ਵੱਡੇ ਨੁਕਸਾਨ
1. ਤਣਾਅ ਅਤੇ ਚਿੰਤਾ (Stress and Anxiety) ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ: ਸਵੇਰੇ ਉੱਠਦਿਆਂ ਹੀ ਕੰਮ ਦੀਆਂ ਈਮੇਲਾਂ, ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਖ਼ਬਰਾਂ ਜਾਂ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ 'ਪਰਫੈਕਟ' ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇਖਣ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਤਣਾਅ ਵਧਾਉਣ ਵਾਲੇ ਹਾਰਮੋਨ 'ਕੋਰਟੀਸੋਲ' (Cortisol) ਦਾ ਪੱਧਰ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਦਿਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੀ ਚਿੰਤਾ ਅਤੇ ਬੇਚੈਨੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਪੂਰੇ ਦਿਨ ਬਣੀ ਰਹਿ ਸਕਦੀ ਹੈ।
2. ਫੋਕਸ ਅਤੇ ਇਕਾਗਰਤਾ (Focus and Concentration) ਵਿੱਚ ਕਮੀ: ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਸਵੇਰੇ-ਸਵੇਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸੂਚਨਾਵਾਂ ਆਪਣੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਭਰ ਲੈਂਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਦਿਮਾਗ ਲਈ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਕੰਮ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੀ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕਤਾ 'ਤੇ ਵੀ ਬੁਰਾ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਦਿਨ ਭਰ ਭਟਕਿਆ ਹੋਇਆ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।
3. ਤੁਲਨਾ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਮਾਣ ਵਿੱਚ ਕਮੀ (Comparison and Low Self-Esteem): ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਲੋਕ ਅਕਸਰ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਪੱਖ ਹੀ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਸਵੇਰੇ ਉੱਠਦਿਆਂ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਅਤੇ ਵੀਡੀਓਜ਼ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਅਣਜਾਣੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਕਰਨ ਲੱਗਦੇ ਹੋ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਨ ਵਿੱਚ ਘਾਟ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਮਾਣ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
4. ਡਿਜੀਟਲ ਲਤ (Digital Addiction) ਦਾ ਵਧਣਾ: ਸਵੇਰ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਚੀਜ਼ ਫੋਨ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣਾ ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦਾ ਸਰੋਤ ਇਹੀ ਡਿਵਾਈਸ ਹੈ। ਇਹ ਆਦਤ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇੱਕ ਲਤ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ 'ਨੋਮੋਫੋਬੀਆ' (Nomophobia) ਯਾਨੀ ਫੋਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਰਹਿਣ ਦਾ ਡਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਅਸਲ ਦੁਨੀਆ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋਣ ਲੱਗਦੇ ਹੋ।
ਸਿੱਟਾ: ਕਿਵੇਂ ਤੋੜੀਏ ਇਹ ਆਦਤ?
ਸਵੇਰੇ ਉੱਠਦਿਆਂ ਹੀ ਫੋਨ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਆਦਤ ਨੂੰ ਤੋੜਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਲੱਗ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਤੁਹਾਡੀ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਕਦਮਾਂ ਨਾਲ ਕਰੋ।
1. ਫੋਨ ਨੂੰ ਦੂਰ ਰੱਖੋ: ਰਾਤ ਨੂੰ ਸੌਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਫੋਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬਿਸਤਰੇ ਤੋਂ ਦੂਰ, ਕਿਸੇ ਦੂਜੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਚਾਰਜ 'ਤੇ ਲਗਾਓ। ਅਲਾਰਮ ਲਈ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੀ ਘੜੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ।
2. ਪਹਿਲੇ 30 ਮਿੰਟ ਫੋਨ ਨਹੀਂ: ਇੱਕ ਨਿਯਮ ਬਣਾਓ ਕਿ ਸਵੇਰੇ ਉੱਠਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 30 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਤੁਸੀਂ ਫੋਨ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਲਗਾਓਗੇ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਧਿਆਨ (meditation), ਹਲਕੀ ਕਸਰਤ, ਜਾਂ ਬਸ ਇੱਕ ਕੱਪ ਚਾਹ ਦਾ ਆਨੰਦ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹੋ।
3. ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਬੰਦ ਕਰੋ: ਗੈਰ-ਜ਼ਰੂਰੀ ਐਪਸ ਦੇ ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿਓ ਤਾਂ ਜੋ ਸਵੇਰੇ ਤੁਹਾਡਾ ਧਿਆਨ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਨਾ ਜਾਵੇ।
ਦਿਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਮਾਂ ਦੇ ਕੇ ਕਰੋ, ਨਾ ਕਿ ਇੱਕ ਡਿਜੀਟਲ ਸਕਰੀਨ ਨੂੰ। ਇਹ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਬਦਲਾਅ ਤੁਹਾਡੀ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆ ਸਕਦਾ ਹੈ।