ਬਲਿਹਾਰੀ ਕੁਦਰਤਿ ਵਸਿਆ ॥ ਤੇਰਾ ਅੰਤੁ ਨ ਜਾਈ ਲਖਿਆ ॥

ਧਰਤੀ ਜੁਲਾਈ ਅਤੇ ਅਗਸਤ ਵਿੱਚ ਅਸਾਧਾਰਨ ਤੌਰ ’ਤੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਘੁੰਮੇਗੀ-ਮਿਲੀਸੈਕਿੰਡ ਦਾ ਰਹੇਗਾ ਭਰਕ
ਦਿਲਚਸਪ ਤੱਥ:
ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਇਕ  ਮਨੁੱਖ ਸੁੱਤੇ ਸਿੱਧ 25 ਲੱਖ 75 ਹਜ਼ਾਰ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਤੈਅ ਕਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
-ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਸਿਆਲਾ-
ਔਕਲੈਂਡ 27 ਜੂਨ 2025- ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ ਦੋ ਮੁੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਤੀ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸਮਝਣ ਵੇਲੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਰਲਗੱਡ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਆਓ ਜਾਣੀਏ
ਆਪਣੀ ਧੁਰੀ ’ਤੇ ਘੁੰਮਣਾ (Rotation on its axis): ਇਹ ਉਹ ਗਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਾਨੂੰ ਦਿਨ ਅਤੇ ਰਾਤ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਧਰਤੀ ਆਪਣੀ ਧੁਰੀ ’ਤੇ ਇੱਕ ਪੂਰਾ ਚੱਕਰ ਲਗਭਗ 24 ਘੰਟਿਆਂ (Mean solar day) ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਾ (5quator) ’ਤੇ, ਇਸ ਘੁੰਮਣ ਦੀ ਗਤੀ ਲਗਭਗ 1,037 ਮੀਲ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ (1,670 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ) ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਗਤੀ ਧਰੁਵਾਂ (Poles) ਵੱਲ ਵਧਣ ਨਾਲ ਘਟਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਿਖ਼ਰ ਉਤੇ ਖੜੇ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ ਇਹ ਗਤੀ ਜ਼ੀਰੋ ਹੋਵੇਗੀ ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਦੂਰ ਹੋਵੋਗੇ ਤਾਂ ਇਹ ਗਤੀ ਭੂਮੱਧ ਤੱਕ ਵਧੇਗੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਹੇਠਲੇ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਘਟਦੀ ਚਲੇ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਜ਼ੀਰੋ ਧੁਰੇ ਉਤੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇਗੀ। ਧਰਤੀ ਕਿੰਨੀ ਟੇਢੀ ਹੈ, ਗਤੀ ਵੀ ਉਸੇ ਹਿਸਾਲ ਨਾਲ ਬਦਲਦੀ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਜੇ ਤੁਸੀਂ 45 ਡਿਗਰੀ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ (Latitude) ’ਤੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਗਤੀ ਲਗਭਗ 1,180 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ (733 ਮੀਲ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ) ਹੋਵੇਗੀ। ਇਹ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ 24 ਘੰਟੇ ਵਿਚ ਸਿਰਫ ਭੂਮੱਧ ਦੁਆਲੇ ਰਹਿੰਦਿਆ 40,075 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੈਅ ਕਰ ਗਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੋਟਾ-ਮੋਟਾ ਹਿਸਾਬ ਲਾਇਆ ਜਾਏ ਤਾਂ ਇਕ ਸੈਕਿੰਡ ਦੇ ਵਿਚ ਧਰਤੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ 464 ਮੀਟਰ ਦੇ ਕਰੀਬ ਅੱਗੇ ਖਿਸਕਾ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ 1670 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਤੈਅ ਕਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਔਕਲੈਂਡ ਦਾ ਸਫ਼ਰ 12,500 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਬਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਥੇ ਵਸਦਾ ਮਨੁੱਖ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਕੀਤੇ ਸਾਢੇ 7 ਘੰਟੇ ਦੇ ਵਿਚ ਇਕ ਗੇੜਾ ਭਾਰਤ ਤੱਕ ਲਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਇਸੇ ਸਫ਼ਰ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀ ਦੀ ਗਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਣਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਪ੍ਰਤੀ ਸੈਕਿੰਡ 29.72 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਗਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਘੁੰਮ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਪ੍ਰਤੀ ਮਿੰਟ 1783.33 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਮਿੰਟ ਅਤੇ 107,000 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ ਘੁੰਮ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ 24 ਘੰਟੇ ਵਿਚ ਇਹ ਸਫ਼ਰ 25 ਲੱਖ 68 ਹਜ਼ਾਰ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਲ ਦੇ ਵਿਚ ਕੁੱਲ ਸਫ਼ਰ 93 ਕਰੋੜ, 73 ਲੱਖ ਅਤੇ 20,000 ਹਜ਼ਾਰ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਬਣਦਾ ਹੈ।
ਸੂਰਜ ਦੁਆਲੇ ਚੱਕਰ ਲਗਾਉਣਾ (Revolution/Orbit around the Sun): ਇਹ ਉਹ ਗਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਾਨੂੰ ਸਾਲ ਅਤੇ ਮੌਸਮ (Seasons) ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਦੁਆਲੇ ਇੱਕ ਪੂਰਾ ਚੱਕਰ (Orbit) ਲਗਾਉਣ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 365.25 ਦਿਨ (ਇੱਕ ਸਾਲ) ਲੱਗਦੇ ਹਨ।
ਹੁਣ, ਇਸ ਖਗੋਲੀ ਤੱਥ ਨੂੰ ਸਮਝੋ: ਧਰਤੀ ਸੂਰਜ ਦੁਆਲੇ ਔਸਤਨ ਲਗਭਗ 67,000 ਮੀਲ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ (107,000 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ) ਦੀ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਗਣਨਾ ਕਰੀਏ ਕਿ ਧਰਤੀ 24 ਘੰਟਿਆਂ (ਇੱਕ ਦਿਨ) ਵਿੱਚ ਸੂਰਜ ਦੁਆਲੇ ਕਿੰਨੀ ਦੂਰੀ ਤੈਅ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਲਗਭਗ 1.6 ਮਿਲੀਅਨ ਮੀਲ (2.6 ਮਿਲੀਅਨ ਕਿਲੋਮੀਟਰ) ਬਣਦੀ ਹੈ।
ਅਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ?
ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਇੰਨੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਗਤੀ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ:
ਨਿਰੰਤਰ ਗਤੀ: ਅਸੀਂ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਹਰ ਚੀਜ਼ (ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਸਮੇਤ) ਧਰਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕੋ ਸਥਿਰ ਗਤੀ ’ਤੇ ਘੁੰਮ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਇੱਕ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਯਾਤਰੀ ਨੂੰ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਜੇਕਰ ਉਹ ਸਥਿਰ ਗਤੀ ’ਤੇ ਹੋਵੇ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਧਰਤੀ ਦੀ ਗਤੀ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਧਰਤੀ ਦੀ ਘੁੰਮਣ ਦੀ ਗਤੀ ਲਗਭਗ ਸਥਿਰ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਕੋਈ ਅਚਾਨਕ ਝਟਕਾ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਹਰ ਕੋਈ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਕਿਤੇ ਵੀ ਹੋਵੇ (ਧਰੁਵਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ), ਦਿਨ ਭਰ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ ਤੈਅ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਬਿਨਾਂ ਇਸਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੇ।
ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਘੁੰਮੇਗੀ ਧਰਤੀ: ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਧਰਤੀ ਜੁਲਾਈ ਅਤੇ ਅਗਸਤ 2025 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਆਮ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲੋਂ ਅਸਾਧਾਰਨ ਤੌਰ ’ਤੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਘੁੰਮੇਗੀ। ਇਹ ਇੱਕ ਦਿਲਚਸਪ ਖੋਜ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਧਰਤੀ ਦਾ ਘੁੰਮਣਾ (rotation) ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਥਿਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਅਜੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਿਆ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਕਈ ਕਾਰਕ ਇਸ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀਆਂ (changes in Earth’s core), ਸਮੁੰਦਰੀ ਧਾਰਾਵਾਂ (ocean currents), ਅਤੇ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ (atmospheric activity) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਧਰਤੀ ਦੇ ਘੁੰਮਣ ਵਿੱਚ ਇਹ ਛੋਟੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਲੱਖਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇਹ ਇੱਕ ਸਦੀ ਦੇ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰਵੇਂ ਹਿੱਸੇ (a thousandth of a second) ਵਰਗੀਆਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਇਸ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਘੁੰਮਣ ਦੇ ਸੰਭਾਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ? ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਫਰਕ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਹ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਇੰਨੀਆਂ ਸੂਖਮ (subtle) ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੀਆਂ ਇੰਦਰੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਤਕਨੀਕੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ (technical systems) ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਬਹੁਤ ਸਟੀਕ ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, GPS (Global Positioning System) ਅਤੇ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਸੰਚਾਰ (satellite communication) ਵਰਗੀਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੂੰ ਅਨੁਕੂਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਵਸਥਿਤ (adjusted) ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਇੱਕ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ ਇੱਕ ਜੀਵਤ ਅਤੇ ਬਦਲਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਧਿਐਨ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ ਦਾ ਸੰਕਲਪ:
ਗੁਰਬਾਣੀ, ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ, ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ (creation) ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ (universe) ਬਾਰੇ ਡੂੰਘੀ ਸਮਝ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਵਿਸ਼ਾਲ ਰਚਨਾ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਧਰਤੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਮਹੱਤਵ:
ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਬੇਅੰਤ ਕੁਦਰਤ (nature) ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਰਚਨਾਤਮਕ ਸ਼ਕਤੀ (creative power) ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਕੋਈ ਨਿਰਜੀਵ ਪਦਾਰਥ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ‘‘ਪਵਣੁ ਗੁਰੂ ਪਾਣੀ ਪਿਤਾ ਮਾਤਾ ਧਰਤਿ ਮਹਤੁ ॥ ਦਿਵਸੁ ਰਾਤਿ ਦੁਇ ਦਾਈ ਦਾਇਆ ਖੇਲੈ ਸਗਲ ਜਗਤੁ ॥’’ (ਭਾਵ ਕਿ ਹਵਾ ਗੁਰੂ ਹੈ, ਪਾਣੀ ਪਿਤਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਸਭ ਦੀ ਮਹਾਨ ਮਾਤਾ ਹੈ। ਦਿਨ ਅਤੇ ਰਾਤ ਦੋ ਨਰਸਾਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੋਦ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਖੇਡ ਰਿਹਾ ਹੈ।
 ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ, ਆਕਾਸ਼ (Sky), ਤਾਰੇ (Stars), ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰ (Oceans) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਨੂੰ ਇੱਕ ਹੁਕਮ (Command) ਦੁਆਰਾ ਸਾਜਿਆ ਹੈ। ਫੁਰਮਾਨ ਹੈ ‘‘ਕੀਤਾ ਪਸਾਉ ਏਕੋ ਕਵਾਉ ॥ ਤਿਸ ਤੇ ਹੋਏ ਲਖ ਦਰੀਆਉ ॥ ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਹੁਕਮ ਨਾਲ ਹੀ ਸਾਰਾ ਪਸਾਰਾ (creation) ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਲੱਖਾਂ ਦਰਿਆ (ਭਾਵ ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ) ਉਸ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ।
ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਲਈ ਇੱਕ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਵਜੋਂ ਵੀ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਜੀਵ ਆ ਕੇ ਕਰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
‘‘ਪਾਤਾਲਾ ਪਾਤਾਲ ਲਖ ਆਗਾਸਾ ਆਗਾਸ ॥ ਓੜਕ ਓੜਕ ਭਾਲਿ ਥਕੇ ਵੇਦ ਕਹਨਿ ਇਕ ਵਾਤ ॥’’
ਇਹ ਪੰਗਤੀ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਅਣਗਿਣਤ ਪਾਤਾਲ (Netherworld) ਅਤੇ ਆਕਾਸ਼ (Skies) ਹਨ, ਅਤੇ ਵੇਦ ਵੀ ਇਸਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਲੱਭ ਸਕੇ, ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਬਹੁਤ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਤੇ ਅਨੰਤ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ ਵੀ ਇੱਕ ਬਿੰਦੂ ਮਾਤਰ ਹੈ।
ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਸਥਿਰਤਾ:
ਗੁਰਬਾਣੀ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਥਿਰਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਨਿਰੰਤਰ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਦੀ ਹੈ। ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਸਹਾਰੇ ਦੇ ਟਿਕਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
‘‘ਧਰਤੀ ਆਕਾਸ ਪਾਤਾਲ ਬਣਾਏ ॥ ਹੁਕਮੇ ਸਭ ਵਰਤੈ ਭਰਮਾਈਐ ॥’’
ਭਾਵ: ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਧਰਤੀ, ਆਕਾਸ਼ ਅਤੇ ਪਾਤਾਲ ਬਣਾਏ ਹਨ, ਅਤੇ ਸਭ ਕੁਝ ਉਸਦੇ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਚੱਲਦਾ ਹੈ।
ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਭੌਤਿਕ ਵਸਤੂ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਰਚਨਾਤਮਕ ਸ਼ਕਤੀ, ਉਸਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ (Spiritual) ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਵਿਆਪਕ (all-pervading) ਅਤੇ ਨਿਰੰਤਰ ਨਿਯੰਤਰਣ (control) ਹੇਠ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਹੈ।