Explainer : 'ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਦੇ 4 ਡਾਕਟਰ' ਅਤੇ 'ਦਿੱਲੀ ਬਲਾਸਟ'! ਜਾਣੋ 'ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ' 'ਚ ਹੋਏ 'ਕਤਲੇਆਮ' ਦੀ A-Z 'ਪੂਰੀ ਕਹਾਣੀ'
ਬਾਬੂਸ਼ਾਹੀ ਬਿਊਰੋ
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, 11 ਨਵੰਬਰ, 2025 : ਦਿੱਲੀ (Delhi) ਦੇ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹਾ (Red Fort) ਨੇੜੇ ਸੋਮਵਾਰ (10 ਨਵੰਬਰ) ਦੀ ਸ਼ਾਮ ਕਰੀਬ 6:52 ਵਜੇ, ਇੱਕ Hyundai i20 ਕਾਰ 'ਚ ਹੋਏ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਧਮਾਕੇ (powerful explosion) ਨੇ 14 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨੂੰ ਮੁੜ ਦਹਿਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਬਲਾਸਟ (blast) 'ਚ 9 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ 20 ਲੋਕ ਜ਼ਖਮੀ ਹਨ।
ਇਹ ਧਮਾਕਾ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹਾ ਮੈਟਰੋ ਸਟੇਸ਼ਨ (Red Fort Metro Station) ਦੇ ਗੇਟ ਨੰਬਰ 1 ਨੇੜੇ ਸੁਭਾਸ਼ ਮਾਰਗ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਸਿਗਨਲ 'ਤੇ ਹੋਇਆ। ਜਾਂਚ ਏਜੰਸੀਆਂ (investigative agencies) ਮੁਤਾਬਕ, ਇਹ ਇੱਕ 'ਫਿਦਾਈਨ' (suicide) ਹਮਲਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਤਾਰ ਫਰੀਦਾਬਾਦ (Faridabad) ਤੋਂ ਉਸੇ ਦਿਨ (ਸੋਮਵਾਰ ਸਵੇਰੇ) ਫੜੇ ਗਏ ਜੈਸ਼-ਏ-ਮੁਹੰਮਦ (JeM) ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਟੈਰਰ ਮਾਡਿਊਲ (terror module) ਨਾਲ ਜੁੜ ਰਹੇ ਹਨ।
10 ਨਵੰਬਰ ਦੀ ਸ਼ਾਮ: ਦਿੱਲੀ 'ਚ 'ਮਹਾ-ਵਿਸਫੋਟ'
ਸੋਮਵਾਰ ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ ਅਤੇ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹਾ-ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ (Chandni Chowk) ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਵਾਹਨਾਂ ਅਤੇ ਪੈਦਲ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨਾਲ ਖਚਾਖਚ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
1. ਸ਼ਾਮ 6:52 ਵਜੇ: ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹਾ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਸਿਗਨਲ 'ਤੇ ਲਾਲ ਬੱਤੀ (red light) ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਹੌਲੀ ਗਤੀ 'ਤੇ ਚੱਲ ਰਹੀ Hyundai i20 ਕਾਰ 'ਚ ਅਚਾਨਕ ਭਿਆਨਕ ਧਮਾਕਾ ਹੋਇਆ।
2. 4Km ਤੱਕ ਗੂੰਜੀ ਆਵਾਜ਼: ਧਮਾਕਾ ਇੰਨਾ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸੀ ਕਿ ਇਸਦੀ ਗੂੰਜ ਚਾਰ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ITO (ਆਈਟੀਓ) ਅਤੇ Civil Lines ਤੱਕ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਕਾਰ ਦੇ ਪਰਖੱਚੇ (parts) 250 ਮੀਟਰ ਦੂਰ ਤੱਕ ਜਾ ਡਿੱਗੇ।
3. ਅਫਰਾ-ਤਫਰੀ: ਆਸ-ਪਾਸ ਮੌਜੂਦ ਕਈ ਗੱਡੀਆਂ 'ਚ ਅੱਗ ਲੱਗ ਗਈ ਅਤੇ ਇਲਾਕੇ 'ਚ ਹਫੜਾ0 ਦਫੜੀ ਮੱਚ ਗਈ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਭੂਚਾਲ (earthquake) ਜਾਂ ਗੈਸ ਧਮਾਕਾ ਸਮਝਿਆ।
4. ਬਾਜ਼ਾਰ ਬੰਦ: ਦਹਿਸ਼ਤ ਦੇ ਮਾਰੇ Chandni Chowk, ਕਨਾਟ ਪਲੇਸ (CP) ਅਤੇ ਦਰਿਆਗੰਜ ਦੇ ਕਈ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ 'ਚ ਦੁਕਾਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਟਰ ਡਿੱਗਣ ਲੱਗੇ ਅਤੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਸਾਵਧਾਨੀ ਵਜੋਂ ਬੰਦ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ।
ਗਵਾਹ ਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨੀ: "ਸ਼ਟਰ ਹਿੱਲ ਗਿਆ, ਚੀਕਾਂ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀਆਂ"
ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ (Chandni Chowk) ਦੇ ਇੱਕ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਰਮੇਸ਼ ਗੁਪਤਾ ਨੇ ਦੱਸਿਆ, "ਅਸੀਂ ਦੁਕਾਨ ਬੰਦ ਕਰਨ ਹੀ ਵਾਲੇ ਸੀ ਕਿ ਅਚਾਨਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਧਮਾਕਾ ਹੋਇਆ। ਪੂਰਾ ਸ਼ਟਰ ਹਿੱਲ ਗਿਆ। ਪਹਿਲਾਂ ਲੱਗਾ ਜਿਵੇਂ ਨੇੜੇ ਕੋਈ ਟ੍ਰਾਂਸਫਾਰਮਰ ਫਟਿਆ ਹੋਵੇ, ਪਰ ਕੁਝ ਸਕਿੰਟਾਂ 'ਚ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਚੀਕਾਂ ਸੁਣਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗੀਆਂ।"
ਦਹਿਸ਼ਤ ਦਾ ਮਾਹੌਲ: ਮੈਟਰੋ ਰੁਕੀ, ਨੈੱਟਵਰਕ ਜਾਮ
1. ਮੈਟਰੋ 'ਤੇ ਅਸਰ: ਧਮਾਕੇ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਨਾਲ ਲਾਲ ਮੰਦਿਰ (Lal Mandir) ਅਤੇ ਮੈਟਰੋ ਸਟੇਸ਼ਨ 'ਤੇ ਲੱਗੇ ਕੱਚ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਟੁੱਟ ਗਏ। ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹਾ, ਦਿੱਲੀ ਗੇਟ, ITO ਅਤੇ ਰਾਜੀਵ ਚੌਕ ਮੈਟਰੋ ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ 'ਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਕੁਝ ਦੇਰ ਲਈ ਰੋਕ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ।
2. ਨੈੱਟਵਰਕ ਠੱਪ: ਧਮਾਕੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਲਾਕੇ 'ਚ mobile network 'ਤੇ ਅਚਾਨਕ ਲੋਡ ਵਧ ਗਿਆ। ਘਬਰਾਏ ਹੋਏ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕਰਨ ਲੱਗੇ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਤੱਕ call connect ਨਹੀਂ ਹੋ ਪਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਘੰਟੇ 'ਚ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਾਲਾਂ ਆਈਆਂ।
ਐਕਸ਼ਨ 'ਚ ਸਰਕਾਰ: 37 ਮਿੰਟਾਂ 'ਚ ਅੱਗ 'ਤੇ ਕਾਬੂ
1. ਸ਼ਾਮ 7:29 ਵਜੇ: ਸੂਚਨਾ ਮਿਲਦਿਆਂ ਹੀ 7 ਫਾਇਰ ਬ੍ਰਿਗੇਡ ਦੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ (fire trucks) ਨੇ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ 37 ਮਿੰਟਾਂ 'ਚ ਅੱਗ 'ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾ ਲਿਆ।
2. ਰਾਤ 9:23 ਵਜੇ: NSG (ਐਨਐਸਜੀ) ਅਤੇ NIA (ਐਨਆਈਏ) ਦੀਆਂ ਟੀਮਾਂ FSL (ਫੋਰੈਂਸਿਕ) ਨਾਲ ਜਾਂਚ ਲਈ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚੀਆਂ।
3. ਰਾਤ 9:28 ਵਜੇ: ਕੇਂਦਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ Amit Shah ਜ਼ਖਮੀਆਂ ਦਾ ਹਾਲ ਜਾਣਨ ਲਈ LNJP (ਐਲਐਨਜੇਪੀ) ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚੇ।
4. ਰਾਤ 9:42 ਵਜੇ: ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ (PM Modi) ਨੇ 'X' (ਪਹਿਲਾਂ ਟਵਿੱਟਰ) 'ਤੇ ਘਟਨਾ 'ਤੇ ਦੁੱਖ ਜਤਾਇਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਸਮੀਖਿਆ (reviewed) ਕੀਤੀ ਹੈ।
5. ਰਾਤ 10:35 ਵਜੇ: ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ Amit Shah ਖੁਦ ਘਟਨਾ ਸਥਾਨ (blast site) ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਜਾਂਚ 'ਚ ਜੁਟੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ।
Explainer: ਕੀ ਹੈ 'ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਟੈਰਰ ਮਾਡਿਊਲ'?
ਦਿੱਲੀ ਬਲਾਸਟ (Delhi Blast) ਦੀਆਂ ਕੜੀਆਂ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫਰੀਦਾਬਾਦ (Faridabad) 'ਚ ਉਸੇ ਦਿਨ (ਸੋਮਵਾਰ, 10 ਨਵੰਬਰ ਦੀ ਸਵੇਰ) ਫੜੇ ਗਏ ਜੈਸ਼-ਏ-ਮੁਹੰਮਦ (JeM) ਦੇ ਟੈਰਰ ਮਾਡਿਊਲ (terror module) ਨਾਲ ਜੁੜ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
1. ਸਵੇਰ ਦਾ 'ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ': 2900 ਕਿਲੋ ਵਿਸਫੋਟਕ ਬਰਾਮਦ ਦਿੱਲੀ ਬਲਾਸਟ (Delhi Blast) ਤੋਂ ਕੁਝ ਹੀ ਘੰਟੇ ਪਹਿਲਾਂ, 10 ਨਵੰਬਰ ਦੀ ਸਵੇਰ, ਏਜੰਸੀਆਂ ਨੇ ਫਰੀਦਾਬਾਦ (Faridabad) 'ਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਮਾਡਿਊਲ (terror module) ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਰੇਡ (raid) 'ਚ 2,900 ਕਿਲੋ ਵਿਸਫੋਟਕ ਸਮੱਗਰੀ ਬਰਾਮਦ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਿਸ 'ਚ 360 ਕਿਲੋ Ammonium Nitrate, ਡੈਟੋਨੇਟਰ (detonators), ਟਾਈਮਰ (timers) ਅਤੇ electronic circuits ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।
2. ਅੱਤਵਾਦੀ 'ਡਾਕਟਰ' ਹੋਏ ਸਨ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ : ਇਸ ਮਾਡਿਊਲ 'ਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਸ਼ਮੀਰ (Kashmir) ਦੇ ਡਾਕਟਰ (doctors) ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜੋ ਫਰੀਦਾਬਾਦ (Faridabad) ਅਤੇ NCR (ਐਨਸੀਆਰ) 'ਚ ਕਿਰਾਏ ਦੇ ਮਕਾਨਾਂ 'ਚ ਵਿਸਫੋਟਕ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।
2.1 ਡਾ. ਮੁਜ਼ੱਮਿਲ ਸ਼ਕੀਲ (Dr. Mujammil Shakeel): ਪੁਲਵਾਮਾ (Pulwama) ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ। ਉਹ ਅਲ-ਫਲਾਹ ਹਸਪਤਾਲ (ਫਰੀਦਾਬਾਦ) 'ਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਧੌਜ ਅਤੇ ਫਤਿਹਪੁਰ ਟਾਗਾ ਪਿੰਡਾਂ 'ਚ ਦੋ ਮਕਾਨ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਲੈ ਕੇ ਉੱਥੇ ਵਿਸਫੋਟਕ (explosives) ਰੱਖੇ ਸਨ। ਉਸਨੂੰ 10 ਨਵੰਬਰ ਦੀ ਸਵੇਰ ਹੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
2.2 ਡਾ. ਅਦੀਲ ਅਹਿਮਦ ਰਾਠਰ (Dr. Adil Ahmad Rather): ਅਨੰਤਨਾਗ (Anantnag), J&K ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ। ਉਸਨੂੰ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਹਾਰਨਪੁਰ (Saharanpur) ਤੋਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਣ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰ (weapons) ਛੁਪਾਉਣ 'ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।
3. ਡਾ. ਸ਼ਾਹੀਨ ਸ਼ਾਹਿਦ (Dr. Shaheen Shahid): ਫਰੀਦਾਬਾਦ 'ਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਇਹ ਮਹਿਲਾ ਡਾਕਟਰ, ਆਪਣੀ ਕਾਰ 'ਚ ਹਥਿਆਰ ਛੁਪਾਉਣ 'ਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਨੈੱਟਵਰਕ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ।
'ਚੌਥਾ ਡਾਕਟਰ' ਅਤੇ 'ਪੈਨਿਕ ਬਲਾਸਟ' (Panic Blast) ਦੀ ਥਿਊਰੀ
4. ਡਾਕਟਰ ਉਮਰ (Dr. Umar) - 'ਫਿਦਾਈਨ' ਹਮਲਾਵਰ? ਸੂਤਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹਾ ਬਲਾਸਟ (Red Fort blast) 'ਚ ਵਰਤੀ ਗਈ Hyundai i20 ਕਾਰ ਦਾ ਡਰਾਈਵਰ, ਜੋ ਫਿਦਾਈਨ ਹਮਲਾਵਰ (fidayeen attacker) ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਡਾਕਟਰ ਮੁਹੰਮਦ ਉਮਰ (Dr. Mohammed Umar) ਹੈ।
4.1 ਕੌਣ ਸੀ ਉਮਰ: ਡਾ. ਉਮਰ ਵੀ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਦੇ Al-Falah Medical College 'ਚ ਤਾਇਨਾਤ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸੇ 'ਡਾਕਟਰ ਮਾਡਿਊਲ' (Doctor Module) ਦਾ ਚੌਥਾ ਮੈਂਬਰ ਸੀ।
4.2 ਪੈਨਿਕ ਬਲਾਸਟ (Panic Blast): ਸੂਤਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ 10 ਨਵੰਬਰ ਦੀ ਸਵੇਰ ਜਦੋਂ ਉਸਦੇ ਤਿੰਨੋਂ ਸਾਥੀ (ਡਾ. ਮੁਜ਼ੱਮਿਲ, ਡਾ. ਆਦਿਲ, ਡਾ. ਸ਼ਾਹੀਨ) ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਹੋ ਗਏ, ਤਾਂ ਡਾ. ਉਮਰ ਘਬਰਾ (panicked) ਗਿਆ। ਉਸਨੂੰ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਵੀ ਫੜਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸੇ ਘਬਰਾਹਟ 'ਚ, ਉਸਨੇ ਉਸੇ ਸ਼ਾਮ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ (Red Fort) ਨੇੜੇ ਕਾਰ 'ਚ ਖੁਦ ਨੂੰ ਉਡਾ ਲਿਆ। CCTV ਫੁਟੇਜ 'ਚ ਉਸਦਾ ਕੱਟਿਆ ਹੋਇਆ ਹੱਥ (severed hand) ਮਿਲਿਆ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ DNA ਨਾਲ ਹੀ ਇਸਦੀ ਪੱਕੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਹੋਵੇਗੀ।
ਕਾਰ ਦਾ 'ਟ੍ਰੇਲ' (Trail) ਅਤੇ 'ਤਾਰਿਕ' ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ
1. ਕਾਰ ਦਾ ਮਾਲਕ: ਜਾਂਚ 'ਚ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ Hyundai i20 ਕਾਰ ਗੁਰੂਗ੍ਰਾਮ (Gurugram) 'ਚ ਸਲਮਾਨ ਨਾਂ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਖਰੀਦੀ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਇਸਨੂੰ ਦਵਿੰਦਰ ਨੂੰ ਵੇਚਿਆ, ਅਤੇ ਆਖਰ 'ਚ ਇਹ ਡਾ. ਉਮਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੀ।
2. ਲੌਜਿਸਟਿਕ ਸਪੋਰਟ: ਜਾਂਚ 'ਚ ਤਾਰਿਕ (Tariq) (ਨਿਵਾਸੀ ਪੁਲਵਾਮਾ, J&K) ਦਾ ਨਾਂ ਵੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ यह ਕਾਰ ਉਮਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ 'ਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਵਿਸਫੋਟਕ (ANFO) ਅਤੇ ਜਾਂਚ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ
ਫੋਰੈਂਸਿਕ ਟੀਮ (forensic team) ਮੁਤਾਬਕ, ਇਹ ਇੱਕ ਹਾਈ-ਗ੍ਰੇਡ (high-grade) ਬਲਾਸਟ ਸੀ, ਜਿਸ 'ਚ Ammonium Nitrate Fuel Oil (ANFO) ਵਰਗੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਵਿਸਫੋਟਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਪੁਲਿਸ ਹੁਣ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਾਰਾਂ ਡਾਕਟਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਕੁਨੈਕਸ਼ਨ (connection) ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਪਲਾਨਿੰਗ (planning) ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।