ਭਗੌੜੇ ਹੀਰਾ ਕਾਰੋਬਾਰੀ Mehul Choksi ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵੱਡਾ 'ਅਪਡੇਟ'! ਬੈਲਜੀਅਮ ਕੋਰਟ ਤੋਂ ਲੱਗਿਆ ਝਟਕਾ
ਬਾਬੂਸ਼ਾਹੀ ਬਿਊਰੋ
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ/ਬ੍ਰਸੇਲਜ਼, 22 ਅਕਤੂਬਰ, 2025: ਭਗੌੜੇ ਹੀਰਾ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੈਂਕ (PNB) ਵਿੱਚ 13,000 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੀ ਧੋਖਾਧੜੀ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀ ਮੇਹੁਲ ਚੋਕਸੀ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਰਾਹ ਲਗਭਗ ਸਾਫ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਬੈਲਜੀਅਮ ਦੀ ਇੱਕ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਚੋਕਸੀ ਦੇ ਭਾਰਤ ਹਵਾਲਗੀ (Extradition) ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।
ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲੇ ਵਿੱਚ ਸਾਫ਼ ਕਿਹਾ ਕਿ 66 ਸਾਲਾ ਮੇਹੁਲ ਚੋਕਸੀ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਹਵਾਲੇ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਕਾਨੂੰਨੀ ਰੁਕਾਵਟ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕੋਰਟ ਨੇ ਮੰਨਿਆ ਕਿ ਚੋਕਸੀ ਬੈਲਜੀਅਮ ਦਾ ਨਾਗਰਿਕ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਨਾਗਰਿਕ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ 'ਤੇ ਲੱਗੇ ਦੋਸ਼ "ਇੰਨੇ ਗੰਭੀਰ ਹਨ ਕਿ ਹਵਾਲਗੀ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ।"
ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਗੱਲਾਂ
ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵੱਲੋਂ ਦੱਸੇ ਗਏ ਅਪਰਾਧ—ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ (ਧਾਰਾ 120-B), ਧੋਖਾਧੜੀ (Fraud, ਧਾਰਾ 420), ਅਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ (Corruption) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ—ਬੈਲਜੀਅਮ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਤਹਿਤ ਵੀ ਅਪਰਾਧ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
1. ਅਪਰਾਧਿਕ ਗਿਰੋਹ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ: ਕੋਰਟ ਨੇ ਮੰਨਿਆ ਕਿ ਚੋਕਸੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਇੱਕ ਅਪਰਾਧਿਕ ਗਿਰੋਹ (Criminal Gang) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ, ਧੋਖਾਧੜੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਜਾਅਲੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
2. ਸਿਆਸੀ ਮਾਮਲਾ ਨਹੀਂ: ਕੋਰਟ ਨੇ ਸਾਫ਼ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਮਾਮਲਾ ਸਿਆਸੀ (Political), ਫੌਜੀ, ਜਾਂ ਟੈਕਸ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਵਿੱਤੀ ਘੁਟਾਲਾ ਹੈ।
3. ਸਮਾਂ ਸੀਮਾ (Time Limit): ਇਹ ਅਪਰਾਧ 2016 ਤੋਂ 2019 ਦਰਮਿਆਨ ਹੋਏ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਮਾਮਲਾ ਭਾਰਤ ਜਾਂ ਬੈਲਜੀਅਮ, ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਂ ਸੀਮਾ (Statute of Limitations) ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਸਿਰਫ਼ 'ਸਬੂਤ ਮਿਟਾਉਣ' ਦੇ ਦੋਸ਼ 'ਤੇ ਰਾਹਤ
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਇੱਕ ਦੋਸ਼ 'ਤੇ ਚੋਕਸੀ ਨੂੰ ਰਾਹਤ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਆਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ - 'ਸਬੂਤਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨਾ' (IPC ਧਾਰਾ 201) - ਬੈਲਜੀਅਮ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਤਹਿਤ ਅਪਰਾਧ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਖਾਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਹਵਾਲਗੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ।
ਚੋਕਸੀ ਦੇ 'ਅਗਵਾ' ਅਤੇ 'ਉਤਪੀੜਨ' ਦੇ ਸਾਰੇ ਦਾਅਵੇ ਰੱਦ
ਮੇਹੁਲ ਚੋਕਸੀ ਨੇ ਹਵਾਲਗੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਦਲੀਲਾਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਕੋਰਟ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
1. ਅਗਵਾ ਦਾ ਦਾਅਵਾ: ਚੋਕਸੀ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਐਂਟੀਗੁਆ ਤੋਂ ਅਗਵਾ (Kidnapped) ਕਰਕੇ ਬੈਲਜੀਅਮ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕੋਰਟ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾਅਵਿਆਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲਈ "ਕੋਈ ਠੋਸ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ" ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ।
2. ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ: ਚੋਕਸੀ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਨਿਆਂਪਾਲਿਕਾ ਸੁਤੰਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਕਵਰੇਜ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਨਿਰਪੱਖ ਸੁਣਵਾਈ (Fair Trial) ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਸ 'ਤੇ ਕੋਰਟ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਵੱਡੇ ਵਿੱਤੀ ਘੁਟਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਹੋਣਾ ਕੁਦਰਤੀ ਹੈ।
3. ਜੇਲ੍ਹ ਦੀ ਹਾਲਤ: ਚੋਕਸੀ ਵੱਲੋਂ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀ ਖ਼ਰਾਬ ਹਾਲਤ 'ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਮਾਹਿਰ ਰਿਪੋਰਟ (Expert Reports) ਨੂੰ ਵੀ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਖ਼ਤਰੇ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ।
ਮੁੰਬਈ ਦੀ ਆਰਥਰ ਰੋਡ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ
ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਭਰੋਸਿਆਂ ਨੂੰ ਕੋਰਟ ਨੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਭਾਰਤ ਵੱਲੋਂ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਮੇਹੁਲ ਚੋਕਸੀ ਨੂੰ ਮੁੰਬਈ ਦੀ ਆਰਥਰ ਰੋਡ ਜੇਲ੍ਹ (Arthur Road Jail) ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।
1. ਉਸ ਨੂੰ ਬੈਰਕ ਨੰਬਰ 12 (Barrack No. 12) ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ, ਜੋ 46 ਵਰਗ ਮੀਟਰ ਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਨਿੱਜੀ ਪਖਾਨੇ (Private Toilet) ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਹੈ।
2. ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਡਾਕਟਰੀ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ (Medical Needs) ਜਾਂ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ੀ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਬੈਰਕ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ।